Ludomił German „człowiek europejskiej kultury”

W latach 1877-1880 w jarosławskim gimnazjum uczył Ludomił German, polonista, germanista i dr filozofii. Jego związek z miastem nad Sanem mógłby okazać się jednak przelotny, gdyby nie zawarł związku małżeńskiego z Emilią, siostrą Adolfa Dietziusa. Emilia powiła mu trzech synów: Adolfa, Juliusza i Adama.

Powinowactwo Ludomiła ze słynnym burmistrzem Jarosławia (w latach 1891-1918) potwierdza nawet portal parlamentu austriackiego https://www.parlament.gv.at/content/imported/recherchieren/personen/parlamentarierinnen-ab-1848/German odnotowujący, że był on ,,schwager von Adolf Dietzius”.

Ludomił German urodził się 16 września 1851 r. w Małopolsce, w Dobczycach k/ Niepołomic (Galicja, zabór austriacki).

Wywodził się z rodziny średniozamożnych dzierżawców majątków ziemskich. Ukończył gimnazjum św. Anny w Krakowie, jedną z najstarszych w Polsce świeckich szkół średnich, ustanowioną uchwałą senatu Akademii Krakowskiej w 1586 r. jako Collegium Nowodworskie. Wykształcenie wyższe zdobył na Uniwersytecie Jagielońskim uzyskując dyplomy: polonisty, germanisty i dr filozofii.

Pozostawił po sobie dwa dramaty HKT Dramat w czterech aktach przez Anonima (1899), Gdzie szczęście (1899) i nowelę Na zjeździe (1881). Napisał libretto do znanej opery Władysława Żeleńskiego Goplana. Przełożył z j. niemieckiego na j. polski Pieśń o Nibelungach (Niedola Nibelungów, Warszawa 1884). Opublikował rozprawę krytycznoliteracką O dramatach Józefa Szujskiego, studyum (1889).

Był autorem podręczników z historii literatury: Przegląd dziejów literatury powszechnej. T. 1, Starożytność (1901), Przegląd dziejów literatury powszechnej. T. 2, Wieki średnie (1902), Przegląd dziejów literatury powszechnej. T. 3, Czasy nowsze (1903), Przegląd dziejów literatury powszechnej. T. 4, Wiek dziewiętnasty (1903).

Wspólnie z Karolem Józefem Petelenzem (nb. pierwszym prezesem sanockiego gniazda PTG „Sokół") opracował serię ćwiczeń niemieckich dla poszczególnych klas (I-IV) szkół średnich (wydawane w latach1892-1919).

Po studiach do roku 1888 pracował jako nauczyciel w różnych miastach Galicji. W 1889 r. osiadł na stałe we Lwowie pełniąc ważne funkcje w Radzie Szkolnej Krajowej. W 1905 r. powierzono mu przewodniczenie Towarzystwu Literackiemu im. Adama Mickiewicza. Pełnię swych możliwości miał okazję wykazać dopiero na emeryturze, którą uzyskał w 1906 r. Poświęcił się wówczas działalności politycznej. Pierwotnie związał się ze Stronnictwem Demokratyczno-Narodowym, potem przeszedł do Polskiego Stronnictwa Demokratycznego (PSD).

Z ramienia PSD przez długi czas sprawował równolegle dwa mandaty parlamentarne: posła do austriackiej Rady Państwa – Izba Posłów (1907-1918) i posła na Sejm Krajowy Galicji (1908-1914). W austriackiej Izbie Posłów w latach 1911-1918 pełnił funkcję wiceprezydenta Izby Poselskiej.

Wszyscy nasi parlamentarzyści z Galicji skupiali się w Kole Polskim. Ugrupowanie, do którego należał Lubomił German wchodziło w skład tzw. bloku namiestnikowskiego związanego z Michałem Bobrzyńskim, namiestnikiem Galicji w latach 1908-1913. German był cenionym, kompetentnym posłem, szczególnie w kwestiach oświatowych i budżetowych. W dodatku jako germanista z wykształcenia posługiwał się również nienaganną niemczyzną.

Przy okazji warto wspomnieć, że poseł German, jako wiceprezydent Izby Poselskiej w Wiedniu pełnił rolę niekwestionowanego mentora w zakresie parlamentarnego savoir-vivre'u, w szczególności w stosunku do nowo wybranych polskich posłów. Jako arbiter elegantiarum krytycznie oceniał austriacki parlament XII kadencji (1911-1918), będący wówczas miejscem ciągłych konfliktów między Czechami i Austriakami: „Dawną świątynię prawa zamieniono na cyrk, w którym się popisują rozmaici krzykacze i awanturnicy polityczni, zastępując rozum i doświadczenie potokiem wymowy” (W. Witos, Moje wspomnienia, Warszawa 1981, s. 298).

Kiedy wybuchła I wojna światowa wraz z parlamentarzystami z Koła Polskiego powołał Narodowy Komitet Polski w celu wsparcia tworzonych Legionów Polskich. W dniu 16 sierpnia 1914 roku Koło wydało odezwę do Narodu Polskiego, która głosiła m.in.:

„Dla ujęcia polskiej siły narodowej w zbrojne Legiony Polskie Koło Polskie i wszystkie bez wyjątku stronnictwa polskie jednomyślnie postanowiły utworzyć jawną organizację [NKN – dop. autora].

Polacy! Zjednoczcie się wolą niezłomną do uzyskania lepszej przyszłości i niezachwianą wiarą w tę przyszłość. Stańcie w obronie wolności waszej i wiary ojców! Odrzućcie precz zwątpienia, wyrwijcie z serc urazy i stańcie silni jednością i radośni wielkim postanowieniem poświecenia dla Ojczyzny życia i mienia” (M. Stolarczyk, Wybór tekstów źródłowych z Historii Polski 1861-1918, Tom 2, Rzeszów 2000, s. 222-223.).

Ludomił German 22 listopada 1914 r. został wybrany do Komitetu Wykonawczego NKN (A. Garlicki, Józef Piłsudski 1967-1935, s. 177).

Podobnie jak inni politycy z tzw. bloku namiestnikowskiego był w tym czasie zwolennikiem rozwiązania sprawy polskiej o Austro-Węgry w ramach koncepcji monarchii trialistycznej (Austria-Węgry-Polska). W celu przekonania polityków węgierskich do tej koncepcji w dniach 11-13 grudnia 1914 r. prowadził z nimi rozmowy w Budapeszcie. Węgrzy jednak nie byli zainteresowani dzieleniem się władzą w dualistycznym austro-węgierskim państwie (A. Chwalba, Wielka Wojna Polaków, Warszawa 2018, s. 178).

W związku z okupacją Galicji przez wojska rosyjskie (sierpień 1914 - czerwiec 1915 r.) pojawił się problem uchodźców z zajętych ziem. Problemem zajęła się założona przy Kole Polskim w Wiedniu Komisja Wychodźcza, którą kierował właśnie Ludomił German. „Miała ona pełnić funkcję biura interwencyjnego na rzecz pokrzywdzonych” (A. Chwalba, Wielka Wojna Polaków, Warszawa 2018, s. 127). Po wyparciu armii rosyjskiej z Galicji uchodźcy zaczęli powracać.

German skoncentrował się wówczas na pracy w Naczelnym Komitecie Narodowym w Krakowie. Warto odnotować, że 28 marca 1916 r. w lokalu NKN w Krakowie przy ul. Gołębiej 20 wizytę złożył brygadier Józef Piłsudski. W spotkaniu z nim uczestniczył również Ludomił German (W. Jędrzejewicz, J. Cisek, Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego 1867-1935, Tom I 1867-1916, Kraków 2006, s. 466).

German, jak inni politycy będący pod wpływem Michała Bobrzyńskiego, od 1917 r. ck. ministra dla Galicji, trwał przy koncepcji trialistycznej, odrzucanej już przez większość polityków polskich w Galicji, zmierzających do odrębnego, niepodległego państwa polskiego. Dobitnym wyrazem dążeń niepodległościowych był wniosek posła PSL ,,Piast” Włodzimierza Tetmajera, uchwalony jednogłośnie przez Koło Polskie 28 maja 1917 r., mówiący o tym: „że jedynym dążeniem Narodu Polskiego jest odzyskanie niepodległej zjednoczonej Polski z dostępem do morza […]” (M. Stolarczyk, Wybór tekstów źródłowych … , s. 238). Piłsudski, mimo wszystko sceptyczny wobec polityków galicyjskich, a w szczególności związanych z zachowawczym Bobrzyńskim, sarkastycznie skomentował sytuację: „[…] rezolucja Tetmajera przeszła w kole parlamentarnym [Kole Polskim – dop. autora] wskutek tego, że chwilowo przestał przewodniczyć German […]” (Poufne przemówienie Piłsudskiego z 31 maja 1917 r. [w]: J. Piłsudski, Pisma Zbiorowe, Tom IV, Warszawa 1990, s. 185).

Dalszy bieg wydarzeń sprawił, że tzw. koncepcja trialistyczna stała się po prostu bezprzedmiotowa. Niemcy i Austro-Węgry zawarły 9 lutego 1918 r. Traktat Brzeski, na mocy którego przyznawały powstającej tzw. Ukraińskiej Republice Ludowej Chełmszczyznę i część Podlasia. Decyzja ta wywołała na ziemiach polskich masowe protesty. II Brygada Legionów dowodzona przez płk. Józefa Hallera wypowiedziała posłuszeństwo Austriakom i nocą 15/16 lutego pod Rarańczą przerwała front, zmierzając na wschód, aby połączyć się ze sformowanymi tam polskimi korpusami. Niestety znaczna część żołnierzy brygady nie zdołała się przebić. Austriacy wzięli ich do niewoli, internowali i postawili przed sądem wojskowym w Marmarosz Sziget (Węgry) pod zarzutem zdrady. Groziła im kara śmierci. Proces rozpoczął się 8 czerwca 1918 r. Zakończył się szczęśliwie. Cesarz upadających Austro-Węgier Karol I w dniu 27 września 1918 r., podczas uroczystej audiencji w obecności grupy polityków Koła Polskiego, udzielił oskarżonym aktu łaski, w tym ppor. Juliuszowi Germanowi, synowi Ludomiła Germana. Oczywiście wpływ na postanowienie monarchy miały usilne starania wszystkich polskich polityków z Galicji, w tym Ludomiła Germana.

W związku z rozpadem monarchii austro-węgierskiej 31 października 1918 roku powstała w Krakowie Polska Komisja Likwidacyjna, pełniąca funkcję rządu dzielnicowego na obszarze b. zaboru austriackiego. Komisją kierował b. poseł do austriackiej Rady Państwa, Wincenty Witos z PSL „Piast”. Ludomił German mianowany został wiceprzewodniczącym wydziału przemysłu i handlu (sic!). W Wydziale, jak przyznał Witos: ,,mieli ciężkie zadanie wobec różnych żądań i postulatów robotniczych. Umieli jednak pogodzić wyłączające się nieraz rozmaite sprzeczności” (W. Witos, Moje wspomnienia ..., s. 551).

Ludomił zmarł w poczuciu dobrze spełnionego obowiązku 21 stycznia 1920 r. i spoczął na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.

Post scriptum

Ludomił German nie odegrał wprawdzie pierwszorzędnej roli politycznej, ale bezsprzecznie był postacią charakterystyczną, zauważalną i znaczącą na tle swojej epoki. Świadczy o tym choćby wydana w 1917 r. przez Księgarnię Polską w Piotrogrodzie (nazwa Petesburga po wybuchu I wojny światowej) książka dr. Józefa Flacha pt. Politycy galicyjscy.

Autor kreśląc sylwetki dziesięciu najważniejszych polityków galicyjskich tak charakteryzuje Germana: „Człowiek europejskiej kultury, z galicyjskich polityków w kutturalnem znaczeniu niewątpliwie najbardziej "europejski". Wyjątkowe zjawisko na tle galicyjskiego życia politycznego i pod tym względem, że nie profesor uniwersytetu i nie prawnik, ale z wrodzonych zdolności literat ..." (dr J. Flach, Politycy galicyjscy, Piotrogród 1917, s. 37).

Paradoks życia Ludomiła Germana i wielu innych literatów w Polsce, od wieków polegał zapewne na tym, że niesprzyjające okoliczności dziejowe, niejednokrotnie nie ułatwiały realizacji wrodzonych zdolności literackikich...

Informacje dot. Ludomiła Germana oprócz źródeł oznaczonych pod cytatami zostały zaczerpnięte z Internetu (Wikipedia, katalogi bibliotek cyfrowych, itp.). Osobom, które szczególnie zainteresował German polecam zwłaszcza, cierpliwą i wnikliwą kwerendę: Podkarpackiej Biblioteki Cyfrowej, Jagiellońskiej Biblioteki Cyfrowej i Śląskiej Biblioteki Cyfrowej.

Dla wygody czytelnika przypisy zostały podane bezpośrednio przy cytatach i oznaczone innym kolorem (niebieskim).

W artykule wykorzystano biogramy z Wikipedii:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ludomił_German  
https://pl.wikipedia.org/wiki/Adolf_Dietzius