Kolejne nagrobki odzyskały swój blask

Nagrobek Tadeusza Richtera (sektor 38, rząd 1, grób nr 5A)

Pomnik kamienny wykonany z wapienia w formie obelisku, z profilowaną podstawą zwężającą się ku górze. Od frontu umieszczona marmurowa tablica obramiona dekorowaną linią z inskrypcją: Dr FRYDERYK / RICHTER / zmarł 22. sierpnia 1894 / w 81 roku życia / prosi / o Zdrowaś Marya.

Pomnik - wyróżniający się formą i zastosowaniem różnych gatunków kamienia - ze względu na zły stan zachowania, wymagał natychmiastowego podjęcia działań konserwatorskich, które pozwoliłyby zabezpieczyć i powstrzymać dalsze procesy destrukcji. Obiekt poprzez ekspozycję na zewnątrz stale narażony na szereg czynników fizycznych, mechanicznych i biologicznych, które wpływają niszcząco (m. in. gazy, pyły). Powierzchnia pomnika wykazywała zniszczenia takie jak ciemna patyna, glony, mchy i porosty. Ich największe skupiska znajdowały się w partiach podstawy i płaszczyzn obelisku pozostających w bezpośrednim kontakcie z podłożem, co stwarzało doskonałe warunki do rozwoju mikroorganizmów. Na powierzchni kamienia widniały liczne spękania, większe i mniejsze ubytki, wykruszenia; widoczna była osypująca się i pudrująca struktura. W związku z niestabilnym podłożem i osłabieniem materii nagrobka, które spowodowały upadek nagrobka, obiekt został rozdzielony na dwie partie. Całość była przesunięta względem swego pierwotnego położenia.

W pierwszej kolejności wstępnie dokonano analizy zasolenia struktury obiektu – nie zdiagnozowano skupisk soli ani krystalizacji w przypowierzchniowych warstwach. Ze względu na usytuowanie obiektu i stan zachowania pomnika prace prowadzone były in situ. Odkopano dolne partie i usunięto nakłady ziemi, zdemontowano elementy kamienne. Po konsultacjach z Podkarpackim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Przemyślu wykonano nowe posadowienie pod przedmiotowy nagrobek i sąsiadujący z nim pomnik Domiceli Richter w formie płyty fundamentowej, zabezpieczając izolacją poziomą zapobiegającą podciąganiu wody z gruntu. Usunięto z powierzchni luźne nawarstwienia mchów i porostów, zaimpregnowano osłabione i zwietrzałe partie, oczyszczono osady i naloty atmosferyczne, głębokie zaplamienia i fałszywe patyny. Elementy pomnika odsolono, odkuto wtórne zaprawy, ubytki uzupełniono kamieniem analogicznym do oryginału, spękania i rysy wypełniono. Całość pokryto impregnatem w celu wzmocnienia struktury, powierzchnię opracowano rzeźbiarsko i uczytelniono fakturę dekoracji, scalono kolorystycznie uzupełnienia. Tablicę inskrypcyjną oczyszczono i zabezpieczono, powierzchnię kamienia zaimpregnowano. Obiekt wraz z sąsiednim nagrobkiem osadzono na nowym fundamencie, wyfugowano, przeprowadzono zabieg hydrofobizacji.

Nagrobek Domiceli Richter (sektor 38, rząd 1, grób nr 3A)

Wapienny pomnik w formie obelisku, z profilowaną, zwężającą się ku górze podstawą. Od frontu tablica inskrypcyjna (przed konserwacją zachowane fragmenty roztrzaskanej tablicy zlokalizowane były przy nagrobku i sąsiednim pomniku, zaś inskrypcja nieczytelna). Pomnik z 1882 roku.
Przeprowadzenie konserwacji obiektu było podyktowane jego złym stanem zachowania. Podjęte działania miały na celu zahamowanie procesów niszczących, jak również rekonstrukcję trwale zniszczonego detalu oraz przywrócenie pierwotnych walorów estetycznych. Obiekt ze względu na ekspozycję na zewnątrz jest trwale narażony na działanie licznych niszczących czynników - zarówno fizycznych, mechanicznych, jak i biologicznych. Na powierzchni nagrobka widniały mchy, glony i porosty – głównie w partiach podstawy pozostającej w bezpośrednim kontakcie z podłożem, gdzieniegdzie na cokole i w partiach szczytu. Widoczna była fałszywa patyna – znaczne zaplamienia w partiach dolnych i górnych. Obiekt wykazywał liczne spękania, ubytki, wykruszenia -  szczególnie w partii frontowej; z przodu materiał pudrował się i osypywał. Nieustabilizowane podłoże oraz osłabiona struktura kamienia przyczyniły się do przechylenie obiektu i stwarzały ryzyko upadku na sąsiadujący nagrobek.

Lokalizacja obiektu nie pozwalała na transport obiektu do pracowni konserwatorskiej, wobec powyższego działania podejmowane były w większości na miejscu. Wykonana w pierwszej kolejności analiza zasolenia obiektu nie wykazała skupisk soli. Dolne odcinki nagrobki zostały odsłonięte, nakłady ziemi zaś usunięte. Wykonano demontaż partii kamiennych. Zlokalizowano, skompletowano i zabezpieczono zachowane fragmenty tablicy inskrypcyjnej celem dalszej analizy odnośnie możliwości konserwacji, bądź rekonstrukcji. Po konsultacji z Podkarpackim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków wykonano wspólne posadowienie dla nagrobka i sąsiadującego z nim pomnika Fryderyka Richtera w formie płyty fundamentowej, zabezpieczono izolacją poziomą zapobiegającą podciąganiu wody z gruntu. Luźne osady i  porosty zostały ręcznie usunięte, powierzchnia kamienia zaś zaimpregnowana. Kamień odczyszczono z głębokich zaplamień i nawarstwień. W związku z brakiem skupisk soli wykonano doraźnie zabieg odsalania. Powstałe wtórnie zaprawy zostały odkute, ubytki uzupełnione możliwie jak najwierniej do oryginału, zaś drobne spękania i rysy – wypełnione. Następnie scalono kolorystycznie uzupełnienia z oryginalną materią. Dekoracja rzeźbiarska została uczytelniona. Ze względu na niekompletność fragmentów tablicy oraz stan zachowania niepozwalający na ich konserwację i częściowe uzupełnienie, tablicę zrekonstruowano w całości i osadzono w pierwotnej wnęce w części frontowej nagrobka. Liternictwo odtworzono w oparciu o tablicę oryginalną w zakresie niebudzącym wątpliwości. Tablicę zabezpieczono, całość powierzchni zaimpregnowano. Obiekt wypionizowano i osadzono na nowym fundamencie, wyfugowano elementy nagrobka i ponownie pokryto impregnatem.

Nagrobek NN (sektor 26, rząd 6, grób nr 6A)

Pomnik nagrobny niekompletny. Obiekt ze znacznym ubytkiem w partii szczytowej (najprawdopodobniej brakującą część stanowił krzyż z draperią, ewentualnie figura nagrobna z widocznymi udrapowaniami szat). Podstawa profilowana. Od strony frontowej na cokole znajduję się inskrypcja (liternictwo nieczytelne). Nagrobek datowany prawdopodobnie na 2 poł. XIX w.
Ze względu na znaczne przechylenie, obiekt wymagał podjęcia prac stabilizujących. Stan zachowania całości obiektu – bardzo zły. Obiekt narażony na niszczące działanie fizycznych, mechanicznych i biologicznych czynników (mikroorganizmy, gazy, pyły). Powierzchnia wykazuje znaczne skupiska glonów, mchów i porostów – w partiach podstawy pozostających bezpośrednio w kontakcie z podłożem, przy partiach inskrypcji oraz partiach zachowanego fragmentu prawdopodobnie krzyża, bądź figury - głównie w miejscach zagłębień udrapowań. Powierzchnia pokryta fałszywą patyną i wtórnymi nawarstwieniami, w wielu miejscach jest wyszczerbiona, wykruszona, z ubytkami, z odłamaniami (szczególnie przy brzegach i krawędziach). 
Partie podstawy i zachowanego fragmentu trzonu rozdzielały się, widoczna była pomiędzy nimi sporych rozmiarów szczelina. W związku ze znacznym przechyleniem całości spowodowanym niestabilnym podłożem oraz osłabieniem struktury kamienia istniało ryzyko upadku obiektu, co stwarzało zagrożenie dla przechodzących osób. W związku z  powyższym, nagrobek wymagał przeprowadzenia prac interwencyjnych prowadzących do jego stabilizacji i wypionizowania. Niewykluczona jest pełna konserwacja obiektu w przyszłości.

Podjęte działania polegały na odkopaniu dolnych partii nagrobka i usunięciu nakładu ziemi wraz z wyrównaniem podłoża i wykonaniem podsypki stabilizującej. Prace przy materii nagrobka ograniczały się do zespolenia podstawy i zachowanego fragmentu wraz z wypełnieniem szczeliny. W ostatniej fazie obiekt wypionizowano i ustabilizowano.

Kolejne działania naprawcze przy zabytkowych nagrobkach planowane są również w tym roku.